پلی فنول چیست و چه کاربردی دارد؟

پلی فنول ها گروهی از مواد شیمیایی هستند که به طور طبیعی در گیاهان تولید می‌شوند. بیش از ۵۰۰ پلی فنول منحصر به فرد وجود دارد. در مجموع، این مواد شیمیایی به عنوان مواد شیمیایی گیاهی (فیتوکمیکال) شناخته می‌شوند.

انواع پلی فنول 

بیش از ۸۰۰۰ پلی فنول تاکنون شناخته شده است که می‌تواند آنها را به ۴ دسته تقسیم کرد:

• فلاونوئید:  تقریبا ۶۰% پلی فنول‌ها در این گروه قرار می‌گیرند مانند کوئرستین، کامپفرول، کاتچین و آنتوسیانین که در موادی مثل سیب، پیاز، شکلات تلخ و کلم قرمز فراوان است.

• فنولیک اسید: ۳۰% از پلی فنول‌ها در این دسته جای می‌گیرند که شامل سیلبن‌ها و لیگنان‌ها است و بیشتر در دانه‌ها، میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شود.

• پلی فنولیک امید: این ترکیب در کپسایسین فلفل و آون انترامیل موجود در جو به چشم میخورد.

• سایر پلی فنول‌ها: مانند آنهایی که در انواع توت‌ها، زردچوبه و کنجد وجود دارد.

در  زیر به برخی از رایج‌ترین منابع پلی فنول‌های غذایی اشاره می‌کنیم:

در میوه هایی چون پرتقال،سیب،هلو،آب گریپ فروت،آلبالو وگیلاس،آب انار،تمشک،کرنبری،انگور فرنگی سیاه،آلو،توت سیاه،توت فرنگی و زرد آلو

در سبزیجاتی مثل اسفناج،پیاز،پیاز قرمز،سیب زمینی،زیتون سبز و سیاه،کنگر فرنگی،کلم بروکلی،مارچوبه،هویج

در غلا کامل مانند گندم کامل،چاودار،آرد جو دوسر

در آجیل و د انه های خوراکی و حبوبات مثل دانه های سویای بو داده،لوبیا سیاه،لوبیا سفید،شاه بلوط،فندق،گردو،بادام و تخم کتان

در نوشیدنی هایی مانند قهوه،چای،آب انگور قرمز

در روغن هایی چون روغن زیتون بکر،روغن کنجد،شکلات تلخ،پودر کاکائو

در چاشنی ها و ادویه هایی مثل زعفران،پونه ی کوهی خشک شده،رزماری خشک شده،سس سویا،میخک،نعنا فلفلی،دانه کرفس،مریم گلی خشک شده،آویشن خشک شده،ریحان خشک شده،پودر کاری،زنجبیل خشک شده،زیره،دارچین

خواص پلی فنول:

-کاهش سطح قند خون

به دلایل مختلفی این ترکیب باعث کاهش قند خون می‌شود. یکی از آن‌ها به دلیل جلوگیری از تجزیه نشاسته به قندهای ساده و افزایش قند خون پس از هر وعده غذایی است. همچنین می‌تواند باعث تحریک ترشح انسولین و افزایش حساسیت آن و در نتیجه کاهش قند خون شود. 

طبق گزارش‌های برخی از پژوهشگران، پلی فنول‌ها ممکن است بتوانند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را کاهش دهند. پلی فنول‌ها می‌توانند باعث افزایش حساسیت به انسولین، و هم‌چنین، کاهش سرعت فرایند گوارش و جذب قند در بدن شوند.

طبق نتایج یک بررسی، نوعی فلاونوئید به نام فلاوان-3-ال ممکن است تاثیر ویژه‌ای بر کاهش مقاومت به انسولین داشته باشد. به علاوه، همین بررسی نشان داده‌ است، فلاونوئیدهایی که ظاهرا نوعی پلی فنول هستند، تاثیر زیادی بر کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ دارند.

نتایج آنالیز مطالعاتی در خصوص مصرف فلاونوئید و دیابت نوع ۲ نشان دادند، آدم‌هایی که بیش‌تر از دیگران فلاونوئید مصرف کرده بودند، در مقایسه با آن‌هایی که دارای کم‌ترین میزان مصرف فلاونوئید بودند، کم‌تر در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ قرار گرفتند. هم‌چنین، به نظر می‌رسد افزایش مصرف فلاونوئید بتواند خطر این بیماری را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.

کاکائوی فرآوری نشده منبعی غنی از فلاونوئید است. طبق نتایج یک بررسی، مصرف کاکائو به اندازه‌ي قابل توجهی مقاومت به انسولین را کاهش می‌دهد.

ولی بهتر است به خاطر بسپارید، کاکائوی فرآوری نشده تفاوت بسیاری با شکلات موجود در خوراکی‌های بسته‌بندی شده و دسرهای رایج دارد. کاکائوی فرآوری نشده مستقیما را گیاه کاکائو به دست می‌آید و هیچ قند افزوده‌ای نیز ندارد.

-کاهش خطر بیماری‌های قلبی 

یکی از عوامل اصلی بیماری‌های قلبی التهاب‌های مزمن و شدید است که به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی پلی فنول می‌تواند موجب کاهش این عامل و افزایش سلامت قلب شود. همچنین میتواند فشار خون و LDL(کلسترول بد) را نیز کاهش داده و از بسیاری بیماری‌های و سکته قلبی جلوگیری کند. 

دانشمندان برای مشاهده‌ی تاثیر پلی فنول‌های کاکائو بر عوامل خطر بروز بیماری به بررسی برخی مطالعات پرداختند. آن‌ها دریافتند، مصرف کاکائو دست‌کم به مدت دو هفته به کاهش قابل ملاحظه‌ی فشار خون منجر شد.آن‌ها هم‌چنین دریافتند، کاکائو به اندازه‌ی قابل ملاحظه‌ای ال‌دی‌ال یا کلسترول “‌بد‌”‌ خون را کاهش، و اچ‌دی‌ال یا کلسترول “‌خوب‌”‌ را افزایش داد.

از خواص دیگر پلی فنول می‌توان به محافظت در برابر سرطان و جلوگیری از لخته شدن خون و همچنین افزایش عملکرد مغز و هضم نیز اشاره کرد.

 کمک به کاهش التهاب

دانشمندان جهت مشاهده‌ی اثر پلی فنول‌های چای سبز بر میزان التهاب بعد از انجام فعالیت بدنی مطالعه‌ای بر روی حیوانات انجام دادند.

آن دسته از موش‌های آزمایشگاهی که پلی فنول‌های چای را دریافت کرده بودند، در مقایسه موش‌هایی که این پلی فنول‌ها را دریافت نکرده بودند، قادر بودند مدت زمان بیش‌تری به فعالیت‌شان ادامه دهند. به علاوه، سطوح مواد شیمیایی نشان‌دهنده‌ی التهاب و آسیب ماهیچه‌ای در خون این موش‌ها نیز کم‌تر بود.

لیگنان‌ها دسته‌ای از پلی فنول‌ها هستند؛ روغن زیتون بکر، تخم کتان، و آرد چاودار (غلات کامل) دارای بالاترین سطوح از این پلی فنول هستند. یکی از راه‌های بررسی میزان مصرف لیگنان در فرد مشاهده‌ی سطوح لیگنان‌ها در ادرار وی است.

طی مطالعه‌ای در ایالات متحده، پژوهشگران دریافتند، وجود سطوح بالای لیگنان در ادرار با کاهش سطوح التهاب در بدن رابطه‌ی مستقیم دارد. هنگامی به اهمیت این مسئله پی می‌بریم که بدانیم التهاب طولانی مدت نیز با بروز بیماری‌های خاصی نظیر بیماری قلبی و سرطان رابطه‌ی مستقیم دارید.

چاقی مفرط

به علاوه، مصرف پلی فنول ممکن است در تنظیم وزن بدن نیز نقش داشته باشد.

دانشمندان طی یک مطالعه به بررسی رابطه‌ی میان مصرف فلاونوئیدها، گروهی از پلی فنول‌ها، با شاخص توده بدنی (BMI) و دور کمر پرداختند. آن‌ها دریافتند، افزایش مصرف فلاونوئید با کاهش شاخص توده‌ی بدنی و دور کمر رابطه‌ی مستقیم دارد.

این نتایج نیز از اهمیت بالایی برخوردار هستند، زیرا چاقی مفرط با افزایش خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌های مزمن در ارتباط است.

خطرات و عوارض جانبی

افزودن مواد غذایی غنی از پلی فنول در قالب یک رژیم غذایی سالم و متعادل برای بیش‌تر آدم‌ها بی‌خطر خواهد بود. با وجود این، شاید بهتر باشد آدم‌های مبتلا به حساسیت های غذایی یا برخی وضعیت‌های خاص از مصرف برخی مواد غذایی غنی از پلی فنول اجتناب کنند.

با این‌که پلی فنول‌ها به طور طبیعی در بسیاری از غذاهای گیاهی وجود دارند، ممکن است به طور مصنوعی به برخی غذاها اضافه شوند یا به صورت عصاره با مکمل نیز مصرف شوند.

با این‌که به نظر می‌رسد پلی فنول‌های فواید بسیاری برای سلامتی به همراه دارند، مصرف بیش از اندازه‌ی آن‌ها نیز ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد. میزان پلی فنول‌های موجود در برخی از مکمل‌ها ممکن است از میزان مناسب مصرف در یک رژیم غذایی سالم بیش‌تر باشد.

مقاله‌ای درباره‌ی سلامت مصرف پلی فنول‌ها گزارش داد، مصرف میزان بالای نوع خاصی از پلی فنول‌ها باعث بروز آسیب کلیوی در موش‌های آزمایشگاهی شده است. هم‌چنین، همین مقاله به بسیاری از مطالعات حیوانی دیگر اشاره کرده است که طی آن‌ها، مصرف پلی فنول به ایجاد تومور و تغییر در تولید هورمون تیروئید منجر شد.

به علاوه، برخی از مواد غذایی غنی از پلی فنول بر فرایند جذب برخی از مواد مغذی خاص تاثیر می‌گذرند؛ برای نمونه‌ می‌توان به تاثیر مصرف چای و آهن موجود در غذاهای گیاهی اشاره کرد. آب گریپ فروت نیز با داروهای مختلفی تداخل ایجاد می‌کند، و بخشی از این تداخل نیز ممکن است با نوعی پلی فنول موجود در آب گریپ فروت در ارتباط باشد.

به طور کلی، پلی فنول‌ها فواید مطلوب بسیاری برای سلامت به همراه دارند. با وجود این، پیش از آن‌که بتوان دوزهای مکمل‌ پلی فنول را به آدم‌ها توصیه کرد، باید پژوهش‌های بیش‌تری در این خصوص انجام داد.

در هر حال حاضر، بهتر است پلی فنول‌ها را به صورت طبیعی از مواد غذایی گیاهی دریافت کرد. رژیم غذایی مدیترانه ای حاوی یک الگوی تغذیه‌ای است که بسیاری از مواد غذایی غنی از پلی فنول را شامل می‌شود.

لازم به ذکر است، بسیاری از مطالعاتی که بر روی مواد غذایی غنی از پلی فنول به عمل آمده‌اند، از جانب شرکت‌های تولیدکننده‌ی مواد غذایی پشتیبانی شده‌اند.