اتیلین دی آمین تترا استیک اسید (EDTA) چیست؟

این ماده جامد یک آمینو کربوکسیلیک اسید بی‌رنگ و محلول در آب می‌باشد. باز مزدوج این اسید، اتیلن دی آمین تترا استات می‌باشد. از این ماده به صورت گسترده برای انحلال آهک استفاده می‌شود. سودمندی این ماده ناشی از ایفای نقش لیگاند شش دندانه ای و عامل کلاته‌کننده می‌باشد که در واقع باعث توانایی آن در جداسازی یون‌های فلزی مثل Ca 2 + {\displaystyle {\ce {Ca^2+}}} و Fe 3 + {\displaystyle {\ce {Fe^3+}}} شده‌است. یون‌های فلزی پس از برقراری پیوند با EDTA و تشکیل کمپلکس در محلول باقی می‌مانند ولی از واکنش پذیری آن‌ها کاسته می‌شود. EDTA به صورت نمک‌های مختلف به ویژه دی سدیم EDTA و کلسیم دی سدیم EDTA تولید می‌شود.

EDTA چیست؟

 EDTA ماده ای از خانواده آمینو کربوکسیلیک اسیدهاست . این ترکیب یک ماده اسیدی میباشد که باز مزدوج آن اتیلن دی آمین تترا استات میباشد و به طور گسترده برای انحلال اهک استفاده میشود.که به دوصورت ۲سدیم و ۴سدیم وجود دارد.

EDTA مخفف چیست؟

این ترکیب در واقع مخفف اتیلن دی آمین تترا استیک اسید و ماده ای از خانواده آمینو کربوکسیلیک است.

کلات EDTA چیست؟

EDTA را به عنوان یک عامل کلاته کننده می شناسند. Chealeting یا همان کلاته توانایی ایجاد پیوند با یون های فلزی را دارند و به مجموع یون فلز و عامل کلاته کننده ” کلاته ” گفته میشود. ادتا به دلیل ساختاری که از لحاظ مولکولی دارد قابلیت ایجاد پیوند با یون های فلزی همانند آهن و نیکل را دارد و از همین خاصیت در بسیاری از صنایع به منظور حذف یون های فلزی و یا تغییر در خواص یون ها استفاده فراوان می شود. کلات آهن edta یکی از معروفترین کلاتهای این ماده است.

سنتز (EDTA)

این ترکیب از واکنش اتیلن دی آمین ، فرمالدهید و سدیم سیانید سنتز تولید میشود. این واکنش دو مرحله ای است و در مرحله اول نمک سدیم تولید شده و در مرحله بعدی این نمک تبدیل به اسید میشود.

H2NCH2CH2NH2 + 4CH2O + 4NaCN + 4H2O  —> (NaO2CCH2)2NCH2CH2N(CH2CO2Na)2 + 4NH3

(NaO2CCH2)2NCH2CH2N(CH2CO2Na)2 — > (HO2CCH2)2NCH2CH2N(CH2CO2H)2 + 4NaCL

EDTA یک ویژگی بارز دارد آن هم این است که این ترکیب میتواند نقش لیگاند شبه دندانی و نقش آفرینی بعنوان عامل چلیتینگ است . بعنوان مثال EDTA توانایی جداسازی یون های فلزی مانند Caو Fe را براساس همین ویژگی خود دارد. ادتا معمولا به صورت نمک های ادتا ۴سدیم و ادتا ۲سدیم موجود میباشد. این ترکیب را باید در درمای ۰تا۴۹ درجه نگهداری کرد زیرا برخی از نمک ها در دمای بالای ۲۰۴ درجه تجزیه میشوند.

کاربرد های EDTA

EDTA کاربردهای مختلفی در صنایع ، پزشکی و لوازم آرایشی دارد. عمده ترین کاربرد EDTA در صنعت برای  تصفیه آب و فاضلاب و به منظور جداسازی یون های فلزی از محلول های آبی کاربرد دارد. میزان EDTA موجود در پساب ها با استفاده از تکنیک  آنالیز اسپکتروسکوپی جرمی به دقت اندازه گیری می شود. یون های فلزی در طی فرآیند تولید کاغذ بعنوان کاتالیزور مخرب عمل میکنند.

عامل کی لیت ساز EDTA در صنایع شیمیایی کاربرد وسیعی دارد و %۸۰ مصرف عمده آن در صنایع کاغذ و خمیر کاغذ شوینده ها فرآیندهای شیمیایی کشاورزی و تصفیه آب است.

 کاربرد EDTA در شوینده

برای جدا کردن اسکیل آب سخت فیلم صابون و اسکیل های غیر آلی در محصولات شوینده صابون های شوینده آماده سازی شوینده های آنتی باکتریال و تمیز کننده تجهیزات به کار می روند. در تولید شامپوها, پاک کننده و سایر مواد محصولات مراقبتی و بهداشتی از ادتا به عنوان یک عامل sequestering  در بهبود پایداری آنها استفاده می شود

 کاربرد در صنعت فلزکاری

برای اماده سازی سطح شستن فلزات آبکاری فلزات و فلزکاری سیالات در صنایع نفتی در حفاری تولید و استحصال نفت کاربرد دارد.  در صنایع تولید مواد جهت بهداشت شخصی: برای افزایش پایداری وتاثیر صابون ها محصولات بهداشتی کرم ها روغن ها و شامپوها

توجه داشته باشید شما می توانید برای استعلام قیمت روز و خرید مواد شیمیایی از جمله خرید آنتی اسکالانت از طریق شرکت شیمیایی بوعلی سینا اقدام کنید.

کاربرد در سختی آب

یون های کلسیم و منیزیم موجود در آب باعث سختی آن می شوند ، رسوب این یون ها چه در بدن و چه در تجهیزات مختلف باعث بوجود آمدن مشکلات عدیده ای می شود، یکی از راه های از بین بردن این سختی استفاده از ادتا است. در حضور EDTA یون های فلزی رسوب می­کنند به همین دلیل در اکثر شوینده ها از این مادهاستفاده می­شود. ادتا برای حذف هیدروژن سولفید از جریان گاز نیز مورد استفاده قرار میگیرد
در این تبدیل هیدروژن سولفید به عنصر گوگرد اکسید می­شود

   H2S +۲[Fe(EDTA)]− → ۲[Fe(EDTA)]2-+ ۲H++ S

محصول فوق در جداسازی فلزات لانتانید توسط کروماتوگرافی تبادل یونی نیز کاربرد دارد. تبادل یونی امروزه به عنوان تنها روش ایجاد لانتانیدها با درصد خلوص بالاست. خشک شویی ها یه منظور کاهش میزان سختی آب از EDTA استفاده می کنند.

هنگامی EDTA به آب مورد استفاده جهت شستوشو اضافه می شود, این ترکیب از تاثیرات مخرب یون های فلزی مانند تشکیل رسوب و هم چنین اختلاف در عملکرد صابون ها و مواد شوینده جلوگیری می کند. از این جهت محلول های پاک کننده حاوی EDTA هستند. هم چنین از EDTA به منظور جداسازی فلزات لانتانید با استفاده از تکنیک کاروماتوگرافی تبادل یون استفاده می شود.

کاربرد edta در دندانپزشکی و پزشکی

۱- بعنوان ضد انعقاد خون استفاده میشود
۲- به منظور پراکنده کردن و کاهش میزان باکتری ها به هنگام انجام عمل جراحی چشم استفاده میشود.

کاربرد در آرایشی و بهداشتی

این ترکیب در بسیاری از محصولات بهداشتی و آرایشی نظیر: شامپو ، صابون مایع، کرم و لوسیون ها مورد استفاده قرار میگیرد.

از EDTA دو سدیم در محصولاتی چون ضدآفتاب‌ها، لوسیون‌ها و محصولات مراقبت از پوست مورد استفاده است .نام دیگر آن اتیلن دی آمین تترا استیک اسید.

کاربرد در مواد غذایی

ادتا EDTA همچنین به عنوان یک افزودنی غذایی و نگهدارنده در طیف وسیعی از محصولات از جمله کنسرو میگو ، قارچ کنسرو شده و سیب زمینی سرخ شده یخ زده استفاده می شود. در نوشابه که حاوی اسکوربیک اسید و سدیم بنزوات است اضافه میشود تا از تشکیل بنزن که ماده ای سرطان زا است جلوگیری نماید.

روش های تشخیصEDTA در آب و مواد غذایی

حساس ترین روش اندازه گیری در نمونه های بیولوژیکی با طیف سنجی جرمی الکتروفوز مویین میباشد که حد تشخیص ۳، ۷ نانوگرم بر میلی لیتر در پلاسمای انسان میباشد. مقدار حدودی و تخمین زده شده ادتا در آب و صنایع غذایی به صورت زیر میباشد:

این روش, که برای شناسایی EDTA در طیف وسیعی از پساب و نمونه‌های آب طبیعی مورد استفاده قرار می‌گیرد, حد تشخیص/ lit gµ۱ را دارد. بیشتر کاربردهای EDTA منجر به انتشار آن در محیط آبزیان خواهد شد.

غلظتEDTA

۱- در فاضلاب حدود ۵۰ -۵۰۰ میکروگرم بر لیتر است

۲- غلظت متوسط سالیانه EDTA در آب های سطحی اروپا بین ۱و ۶ میکروگرم برلیتر میباشد.

۳-در آب های طبیعی غلظت اندازه گیری شده بین ۱۰ -۷۰ میکروگرم بر لیتر گزارش شده است.

تشخیصEDTA در مواد غذایی

استفاده از EDTA به عنوان یک افزودنی غذایی محدود میباشد.حداکثر میزان EDTA در مواد غذایی به صورت زیر است:

۱- کنسرو میگو: ۲۵۰ میلی گرم بر کیلوگرم

۲-قارچ کنسرو شده:۲۰۰ میلی گرم بر کیلو گرم

۳- سیب زمینی سرخ شده منجمد: ۱۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم

همچنین در نوشیدنی های غیرالکلی با استفاده از تکنیک کروماتوگرافی مایع با عملکرد بالا HPLC در سطح ۲میکروگرم بر میلی لیتر اندازه گیری شده است

خطراتEDTA و نکات ایمنی هنگام مصرف

۱ – نمک های EDTA نباید در مجاورت اکسنده های قوی قرار بگیرند. از تماس آن ها با روی آلومینیم،کربن،استیل،مس و آلیاژهای مس ،فلزات گالوانیزه ونیکل جلوگیری کنید.

۲- امکان تشکیل گاز هیدروژن اشتعال زا هنگامی که از نمک EDTA در مجاورت آلومینیم استفاده می کنید وجود دارد. عامل کی لیت ساز EDTA اشتعال پذیر نیست اما در شرایط اتش گیری  ، آب از محلول EDTA تبخیر می شود و می سوزد. در واقع بخار حاصل شامل سم و مواد محرک است. مواد حاصل از احتراق شامل اکسیدهای نیتروژن و مونوکسید کربن و دی اکسید کربن و آمونیاک می باشد.