فنل

فنول:

فنول (Phenol) خاص به رنگ سفید می باشد که مولکول آن از 6 اتم کربن، 6 اتن هیدروژن و یک اتم اکسیژن تشکیل می گردد. این ترکیب با کمک یک پیوند شیمیایی بین یک حلقه بنزن و یک گروه کربوکسیل ایجاد می شود. فنول یا فنل نام های دیگری چون هیدروکسی بنزن، کربولیک اسید و بنزنول دارد که با این نام ها نیز در بازار آن را می شناسند. این محصول در فاز و حالت مایع، ترکیبی معطر و شیرینی دارد که بی رنگ می باشد. در مقادیر زیاد، بوییدن این ترکیب می تواند سمی و سوزاننده باشد.

فنول شباهت زیادی به الکل ها دارد اما به دلیل اتصال محکم حلقه معطر بنرنی با اکسیژن و پیوند نسبتاً سست بین اکسیژن و هیدروژن، اسیدیته بالاتری دارند. بر این اساس فنول انحلال پذیری مناسب تری در آب دارد. این ترکیب شیمیایی که در بسیاری از صنایع مهم کاربرد دارد، دارای نقطه جوش به نسبت بالایی است. فنول عمدتاً در تولید رزین های فنولی و در ساخت نایلون و سایر الیاف مصنوعی استفاده می شود. همچنین در مواد شیمیایی که باکتری ها و قارچ ها را در لجن ها از بین می برد، در ضد عفونی کننده و در آماده سازی های ترکیبات دارویی مانند دهانشویه و قرص های گلودرد می تواند بکار رود.

تولید فنول:

تولید فنول را می توان در مقادیر زیاد و از روش های گوناگون میسر ساخت. از جمله روش های تولید فنل، حرارت نمک سدیم بنزن سولفونیک اسید، با کمک فرآیند داو (Dow process) و نیز اکسیداسیون هوای ایزوپروپیل الکل یا کیومن (Cumene) است. همچنین می توان مقدار فنول را با انجام اکسیداسیون پر اکسید فنیل بورونیک اسید و هیدرولیز دیازونیوم تولید کرد.

در روش اول، در این فرآیند بنزن سولفونیک اسید با هیدروکسید سدیم واکنش می دهد. نمک حاصل با هیدروکسید سدیم جامد مخلوط و در دمای بالا ذوب می شود. محصول این واکنش فنوکسید سدیم است که با اسید آبی، اسیدی می شود و فنول را تولید می کند. در روش دوم و در واقع فرآیند داو، کلروبنزن با هیدروکسید سدیم رقیق در دمای 300 درجه سانتیگراد و فشار psi 3000 واکنش می دهد. در روش بعدی، اکسیداسیون هوای کیومن (ایزوپروپیل بنزن) منجر به تولید فنل و استون می شود. از این روش امروزه بیشتر استفاده می شود تا فنول مورد تقاضای بازار تامین شود و کمبودی احساس نگردد.

کاربرد فنول:

بیش از نیمی از کاربرد فنول تولیدی در صنایع به عنوان مواد اولیه در سنتز ترکیبات پیش ساخته پلاستیک ها می باشد. از این ترکیب در تولید انواع پلی کربنات ها و رزین های اپوکسی، رزین های فنولیک، انجام واکنش های استخلافی آلکیلاسیون در صنایع شیمیایی استفاده می شود. همچنین این محصول به عنوان ماده اولیه برای تهیه آسپرین بکار می رود. این ترکیب برای تهیه علف کش ها و آفت کش ها در صنعت کود وکشاورزی نیز مصرف می شود.

در تحقیقات حوزه پزشکی و زیست شناسی مولکولی، فنول یک ترکیب شیمیایی استخراج کننده در روش های استخراج مایع – مایع می باشد. همچنین در آزمایشگاه ها و مراکز پژوهشی، ترکیبات سلول های زیستی نظیر DNA و RNA را با این ترکیب استخراج می کنند. از این ماده آلی در غلظت های کم در محصولات خانگی هم بهره می برند. یکی از این کاربرد های خانگی در ساخت ضدعفونی کننده ها و پاک کننده های خانگی بعلاوه در دهانشویه ها نیز از این ترکیب آلی استفاده می کنند. است. همچنین می تواند در بیمارستان ها و مراکزدرمانی نیز به عنوان ضد عفونی کننده کاربرد داشته باشد.

تفاوت فنول با الکل:

تفاوت فنول با الکل در این است که الکل ها ترکیباتی حاوی OH هستند و مولکول هایی آلی می باشند که حتی فنول نیز خود از دسته الکل ها محسوب می شود. فنول ها علاوه بر گروه الکلی OH دارای یک حلقه بنزنی معطر نیز هستند. بنابراین این ترکیب بر خلاف سایر ترکیبات در دسته الکل ها دارای خواص ویژگی های متفاوتی است.

نکات ایمنی در مورد فنول:

رعایت الزامات و نکات ایمنی در مورد فنول امری مهم و واجب است. این ترکیب آلی شیمیایی در محصولات مختلف در صعنت لوازم آرایشی و بهداشتی حضور دارد. این در حالی است که قرارگیری طولانی مدت در معرض آن می تواند عوارضی را به همراه داشته باشد. خطر اصلی فنول توانایی آن در نفوذ سریع به پوست است که باعث سوختگی شدید می شود. مقادیر سمی و حتی کشنده این ترکیب را می توان از طریق نواحی نسبتاً کوچکی از پوست جذب کرد. به دلیل خاصیت بی حس کنندگی موضعی، سوختگی پوست ممکن است بدون درد باشد. پس لازم است در استفاده از این ترکیب شیمیایی و حتی محصولات حاوی آن دقت کنید.

فنول حتی می تواند سبب ایجاد بیماری های قلبی شود. بعلاوه تهوع، استفراغ، درد شکم و اسهال از علائم شایع پس از قرار گیری در معرض این ترکیب به هر طریقی هستند. بلع آن نیز می تواند باعث آسیب خورنده شدید به دهان، گلو، مری و معده شود که خونریزی، سوراخ شدن، زخم یا تنگی به عنوان عواقب بالقوه است. بیشترین افراد در معرض خطر و عوارض، کارگران مشغول در صنایع هستند که میزان آسیب به میزان، مدت زمان و کارهایی که انجام می دهند، بستگی دارد. نکته جالب اینکه با توجه به همه این ملاحظات، ترکیبات گیاهی دارای این ترکیب آلی به عنوان آنتی اکسیدان مصرف دارند. آنها می توانند رادیکال های آزاد را حذف کنند و سلامتی را ارتقا دهند.